همجواری با ساوجبلاغ، مسأله شهرستان ما نیست

یادداشتم را با این پرسش اساسی آغاز می کنم که هویّت فرهنگی و تاریخی شهرستان نظرآباد واقع در استان البرز چه ویژگی ها و مختصاتی دارد و نسبت فرهنگی آن با منطقه تاریخی ساوجبلاغ چیست؟ آقای حجّت الله صادقی فرماندار محترم شهرستان نظرآباد در روزنامه پیام سپیدار (ش 439، چهارشنبه 21 امرداد 1394، ص 2) در پاسخ به این پرسش گفته است: «با توجّه به نزدیکی شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد و این موضوع که نظرآباد تا چند سال پیش از توابع ساوجبلاغ بود، ما کار سختی در پیش داریم. یکی از مسایل ما همجواری نظرآباد و ساوجبلاغ است به صورتی که تنها یک بلوار حدّ فاصل دو شهرستان را تشکیل می دهد و به همین دلیل تفکیک دو شهرستان کار مشکلی است. هیچ عارضه طبیعی حدّ فاصل نظرآباد و ساوجبلاغ را مشخص نکرده و به همین دلیل تفکیک این دو شهرستان با مشکلاتی روبرو شده است. از سوی دیگر برخی ها نمی خواهند فکر ساوجبلاغ را از ذهن خود خارج کنند.»

در ادبیّات اهل قدرت و سیاست که در افق های اجمال سیر می کنند و عینک سیاست بر چشم دارند، پاسخ بالا، طبیعی و کاملاً بهنجار به نظر می رسد؛ چون در قاموس آنان حتّی پدیده های طبیعی و جغرافیایی و عناصر فرهنگی و تاریخی هم خادم سیاست ورزی شان است. اما از منظر فرهنگی، پاسخ بالا، بسیار ناروا و با بحران های جدّی فکری و معرفتی مواجه است. مرزهای فرهنگی و تاریخی، حدود و ثغور هویّت فرهنگی را مشخص می سازند نه مرزهای سیاسی دولت ساخته، که کارکردهایش خدمت رسانی بهینه شهری، توزیع عادلانه امکانات و بسامان کردن برنامه های توسعه ملّی در اندازه محلّی است.

مسأله امروز شهرستان نظرآباد، همجواری با ساوجبلاغ نیست بلکه مسأله، سیطره بی چون و چرای نازل ترین لایه های سیاست بر روابط فرهنگی، اجتماعی و حتّی مذهبی ما است. جدّی گرفتن سیاست نازله و تقلیل فرهنگ به آن، مسأله بنیادینی است که از دل آن تصمیمات غلط فرهنگی و اجتماعی بیرون می آید. در واقع، شهرستان نظرآباد به تنهایی فاقد یک هویّت مستقل و خودبنیاد است. تحلیل و بازیابی هویّت آن در سایه «ساوجبلاغ فرهنگی و تاریخی» امکان پذیر است. همان گونه که اهل پژوهش آگاهی دارند ساوجبلاغِ تاریخی و فرهنگی شامل همه گستره جغرافیایی دو شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد در استان البرز و بخشی از شهرستان آبیک واقع در استان قزوین است.

متون تاریخی به یادگار مانده از حدود هشتصد سال پیش و پسوند «ساوجبلاغی» در نام مشاهیر این شهرستان، گویای این دلبستگی و وابستگی است. مگر می توان از انتهای نام میرزا تقی نجم آبادی ساوجبلاغی مشهور به دبیراعلم نویسنده و شاعر روزگار قاجار، میرزا حسن نجم آبادی ساوجبلاغی گزینه مرجعیّت عامه شیعه پس از وفات شیخ مرتضی انصاری، ملا محمّدجعفر نظرآبادی ساوجبلاغی مدرّس حوزه علمیّه قزوین در روزگار قاجار و شیخ محمّدابراهیم قِشلاقی ساوجبلاغی مجتهد جوان روزگار قاجار، واژه ساوجبلاغی را حذف کرد یا آن را به چیز دیگری تغییر داد؟ مگر می توان در کتاب «نزهت القلوب» نوشته حمدالله مستوفی قزوینی متعلّق به سده هشتم هجری قمری، بین سُنقرآباد (از توابع شهرستان ساوجبلاغ) و نجم آباد (از توابع شهرستان نظرآباد) جدایی افکند؟ مگر می توان گویش «ترکی ساوجبلاغی» را از فرهنگ و هویّت بومیان شهرستان نظرآباد بازستاند؟

لازم است فرماندار محترم بدانند که هویّت فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد را حتّی نمی توان از هویّت تاریخی و فرهنگی دشت دیرپای قزوین هم جدا کرد. زیست چندصد ساله مناطق ساوجبلاغ و نظرآباد با «قزوین فرهنگی و تاریخی»، حضور خاندان علمی برغانی در آن سامان، متون قابل توجّه تاریخی و پسوند «قزوینی» در نام گروهی از مشاهیر ساوجبلاغی و نظرآبادی همانند شیخ محمّدتقی برغانی قزوینی مشهور به شهید ثالث و ملاعلی قارپوزآبادی قزوینی نشان دهنده این پیوستگی فرهنگی است. جالب است بدانید که رودخانه کرج مرز مُلک ری و قزوین بوده و همچنان در تحلیل های تاریخی و فرهنگی قابل اعتنا است.

می خواستم در پایان این یادداشت، مسأیل واقعی شهرستان را به آقای فرماندار یادآوری کنم اما مطمئنم که در این یک سال مسئولیت، بر همه آنها آگاهی پیدا کرده اند. قصدم نقد و اصلاح فرمایش فرماندار محترم درباره نسبت های فرهنگی و تاریخی دو شهرستان پیوسته ساوجبلاغ و نظرآباد بود که به گمانم همین قدر قلم فرسایی فعلاً برای روشن شدن آن کافی باشد. در آینده، بیشتر در این باره خواهم نوشت.